Yazar: İlhan Can Geçit

Kanlısırt-Conkbayırı yolunun kenarında, 57. Alay’a varmadan Quinn’s Post Mezarlığının karşısında,
57. Alay Şehitliği’ne gelmeden önce, Bomba Sırtı’nın güney ucunda, yolun hemen sağ yanında ve Quinn’s Post Mezarlığı’nın tam karşısında Yüzbaşı Mehmet Şehitliği yer alır. Etrafı duvarlarla çevrili 40 m2 genişlikte bir mezar vardır. Yapım tarihi kesin olarak tespit edilememiştir. Burada yatan subayımız 57. Alay, 2. Tabur, 6. Bölük Komutanı Kıdemli Yüzbaşı Mehmet Efendi’nin olması muhtemeldir.

1915 yılında Anafartalar Cephesi’ndeki muharebelerde şehit düşen bazı askerlerimiz, Büyük Anafarta Köyü Mezarlığına gömülmüşlerdir.Böylece köy mezarlığı, aynı zamanda bir şehitlik halini de almıştır. Mezarlığın içinden geçen ve Arıburnu istikametine giden yolun kenarında 7’nci Tümenin 20’nci Alay Komutanı Yarbay Mehmet Halit Bey ile yine 7’nci Tümenin 21’inci Alay Komutanı Yarbay Yusuf Ziya Bey’in mezarları bulunmaktadır.

Küçük Anafartalar Köyü istikametine ayrılan yolun hemen sol yanında ise Üsteğmen Halit ile Teğmen Ali Rıza Efendilerin birlikte yattıkları ve kendi adları ile anılan “Halit ve Rıza Şehitliği” yer almaktadır. Şehitliğin mezar taşı şeklindeki kitabesinde Osmanlı Türkçesi ile yazılı olan ifade şöyledir: “Arıburnu Muharebesi’nde Halit Rıza Tepesinin bilhücum istirdadında (geri alınışında) ihraz-ı rütbe-i şehadet eden 3. Kolordu Mürettep 4. Alayı Bölük 1’de Süvari mülazım-ı evveli (Üsteğmen) Amasyalı Halit ve 15. Alay 4. Bölük Süvari mülazım-ı sanisi (Teğmen) Ali Rıza Efendilerin ruhlarına Fatiha. 17 Mayıs 1331 (30 Mayıs 1915)”

Üsteğmen Halit ile Teğmen Ali Rıza Efendilerin mezarları karşısında,yolun diğer yanında ise 7’nci Topçu Alayından Üsteğmen Hasan Tahsin ile Müftü Efendi’nin mezarları bulunmaktadır. Her iki şehit, 21 Ağustos 1915’te Anafartalar cephesinde hayatlarını kaybetmişlerdir.

Talat Göktepe Anıtı Conkbayırı’nın güneyinde Kabatepe-Conbayırı yolunun kenarında yer almaktadır.Anıt Orman Bakanlığı,Çanakkale Bölge Müdürü Talat Göktepe’nin Arıburnundaki ağaçları kurtarmak için yangınla mücadele ederken figüre edilmiş bronz bir heykeldir.

Talat Göktepe ,1994 yılında Arıburnu-Anzak muharebe alanlarındaki çam ormanını yok eden büyük yangında ,söndürme çalışmaları esnasında hayatını kaybetmiştir.

Alçıtepe köy girişine geldiğimiz zaman sola doğru Zığındere istikametinde yola devam ediyoruz. 500 m sonra yolun sol tarafında, köy mezarlığının yanında Son Ok Anıtı’nı sizi, yani ziyaretçilerini bekliyor halde bulacaksınız. Ziyaret edeceğiniz anıt 3. Kirte (Alçıtepe) muharebelerinin anısına yapılmıştır.2. Kirte muharebelerinden sonuç alamayan İngilizler ilk gün hedefleri olan Alçıtepe’yi ele geçirmek için yeni bir saldırıya daha karar verirler. Yapılacak olan bu taarruzun tarihi için ise İngiliz Kralı’nın doğum günü olan 4 Haziran seçilir. 4 Haziran sabahı müthiş bir donanma ve kara topçusu atışı başlar, bu sefer yapılan bombardıman diğerlerinden uzun tutulmuştu ve Türk tahkimatının yok edildiği olduğu kanaati uyanmıştı.Saatin 12 yi bulmasıyla taarruz başlar. Birkaç birlik zorla ilerlemiş olsa da müttefik ilerleyişi durdurulmuştu. 6 Haziran’da başlayan Türk taarruzu ile bazı siperler geri alınmıştır. Bu iki günlük saldırının bilançosu ise şöyle olur. Müttefik askerleri 7.000 e yakın kayıp verirken bu kayıp oranı Türk tarafında ise 5000 civarındadır. Ve ilk gün hedefi olan Alçıtepe ise hala ele geçirilememiştir.

1943 yılında 2. Kolordu Komutanı olan ve daha sonradan Genelkurmay Başkanlığı görevini yerine getirmiş olan Nuri Yamut Paşa’nın Zığındere’de şehit olan askerler için yaptırmış olduğu anıt karşılayacaktır. Nuri Yamut Paşa Çanakkale Savaşları’nda genç bir teğmen olarak görev yapmış ve daha sonradan 2. Kolordu Komutanlığı sırasında Şehit olan arkadaşlarının kemiklerini toplattırıp onlar için bu anıtı inşa ettirmiştir. Anıt bulunduğu nokta itibari ile müttefik kuvvetlerinin en sağ noktasını teşkil ediyordu. Ayrıca bu bölge Seddülbahir bölgesinde siperlerin birbirine en çok yaklaştığı nokta olmakla beraber lağım faaliyetlerinin de en çok olduğu bölgedir. Zaten anıtın karşısında ki tarlada İngilizlerin erken patlatmış olduğu lağımın çöküntüsü çok rahat görülmektedir.

1915’ten sonra bu bölgede şehit olan 27. ve 57.Alay askerlerimizin anısına yapıldı.Aynı zamanda 1,5, ve 6.Alaylara mensup askerlerimiz de burada yatmaktadır. Esas orijinal şehitlik bu mekanın doğusunda yer almaktadır. 19 Mayıs hücumunda şehit olan binlerce askerimizin 24 Mayıs ateşkesinde toplu olarak defnedildikleri yerdir.Tespit edildiği kadarıyla 2835 şehit yatmaktadır.

Alçıtepe Köyü’nün batısında yer alan Zığındere Sargı Yeri Şehitliği, 28 Haziran – 5 Temmuz 1915 tarihleri arasındaki Zığındere Muharebeleri’nde şehit olan Türk askerleri anısına yapılmıştır. Şehitlik 1992 yılında şimdiki haline getirilmiştir. 1992 yılında 60 subay 300 er ve erbaş ismi mermer levhalara yazılarak yeniden düzenlenir. Şehitliğin içinde yer alan anıt 1945 yılında inşa edilmiştir.

Şehitliğin kitabesinde “Zığındere Sargıyeri Şehitliği, 25Nisan 1915 –9 Ocak 1916” ibaresi yazılıdır.

Girişin sağ yanında yer alan bir taş üzerinde ise İtilaf Kuvvetleri’nin bu bölgeyi bombardıman etmesi ve bunun sonucunda yüzlerce yaralının hayatını kaybetmesi olayı anlatılmaktadır.

57. Alay Şehitliği’nin sağındaki vadide yer alan Kesikdere Şehitliği 2006 yılında tamamlanmıştır. Şehitlikte, bu bölgede çarpışmış olan 57. 27. 64 ve 18. Alaylara mensup askerler yatmaktadır. Şehitlikte bulunan kitabelerde isimleri tespit edilen 1115 askerin adı yazmaktadır. Savaş esnasında bu bölge, siper şebekelerinin birbirlerine en yakın olduğu noktalardan biridir. Bu sebepledir ki vurulan askerler vuruldukları yere gömülmüşlerdir

Albayrak Sırtı’nın kuzey kesimi hizasında Karayörük Deresi’ne inen yamacın üzerinde yer almaktadır. Yolun sağ yanında tabelası ve gönderinde dalgalanan Türk bayrağının bulunduğu bayrak direğinin dikili olduğu noktadan taş basamaklı bir merdivenle ulaşılmaktadır. 2006 yılında yaptırılmış olup, çoğunlukla Kanlısırt üzerindeki muharebelerde görev yapan 16’ncı Tümen personelinden şehit olanların gömüldüğü bir şehitlik alanıdır. Bu alanda, isimleri tespit edilebilmiş 1.153 şehidimiz yatmaktadır.

Arıburnu mıntıkasına çıkan düşmanı karşılayan 19uncu Tümen ile yardıma gelen 16 ve 5.inci Tümenlerin sıhhıye bölükleri Kurucadere (Kocadere)’nin güney batısında ve kuzey batısında yer alan Köydere ve Güzeldere mıntıkalarında önce sıhhıye bölükleri daha sonra da Tümen hastaneleri kurulmuşlardı.savaşın ilerleyen aşamalarında da yaralı ve ağır yaralı hastaneleri oluşturulmuştur.Bilhassa,Kocadere Şimal Gurubuna ait ağır yaralı hastanesi eldeki imkansızlıklar ve hekim azlığına rağmen Baştabip Tatar İsmail Bey’in gayretleriyle devrin koşullarına göre oldukça düzenli ve temiz idi. Bu durum 5. Ordu Sağlık Uzmanı Alman Prof Meler’in dikkatini çekmiş ve bundan Liman Von Sanders Paşa’ya bahsetmesi üzerine Ordu komutanı burayı ziyaret etmiş ve Hastaneyi Altın Madalya ile ödüllendirmiştir.Bu bölgedeki hastaneler içinde altın madalya ile ödüllendirilen ilk ve tek resmi hastane unvanını burası almıştır. Bu Şehitlikte 1353 şehidimiz yatmaktadır.